dəymək

1.

f.

1. Toxunmaq. Mixək əkdim ləyəndə; Mixək boynun əyəndə; Bir cüt qurban demişəm; Əlim əlinə dəyəndə. (Bayatı). // Əl vurmaq, əlini toxundurmaq. Şeylərə dəymə! Kitablara dəymə! – <Hacı Murad:> Yox, oğlum, dəymə, yetişəndə yığıb sənə göndərəcəyəm. S. S. A..

2. Bir şeyə yetişib toxunmaq, rast gəlib toxunmaq. <Aslan bəy:> . . Hər halda 30 güllə atılarsa, ondan biri dəyəcək. . . C. C.. <Cavad:> Güllə də igiddən qorxar, o həmişə qorxağa dəyər. Ə. Vəl..

3. məc. Toxunmaq, pis təsir etmək, təhqir etmək. Qəlbinə dəymək. Könlünə dəymək. Onun sözü mənə dəydi. – Eh, gözüm, nə dəyib köyrək könlünə? Ey şirin güftarım, nöşün ağladın? M. P. V.. <Fəxrəddin bəy:> Sözün var, söz danış, qəlbə dəymək nə lazım! N. V.. Rövzəxana dəydi baqqalın sözü; Dişlərin qıcırdıb qızardı gözü. M. S. O..

4. «Gözə», «gözünə», «gözümə» sözləri ilə – görünmək, sataşmaq. Çoxdandır gözümə dəymirsən. – <Qarovul:> Gedən yoldaşlardan da gözə bir nişan dəyməyir. Ə. H.. Həsən kişinin gözünə bir qaraltı dəydi. M. İ..

5. «Qulağa», «qulağına», «qulağıma» sözləri ilə – yetişmək, qulağa çatmaq. <Əmiraslan ağa:> Ah, yenə qulağıma bir söz dəydi. S. S. A.. Azca keçməmiş, iki atlının səsi küçədən Gülnazın qulağına dəydi. M. İ.. Bayramın qulağına at ayaqlarının tappıltısı dəydi. M. Hüs..

6. «Yerə» sözü ilə – yıxılmaq. Yeni məhbus üzü üstə yerə dəyib zarımağa başladı. M. İ.. Kişi səndələdi, ağzı üstə yerə dəydi. M. Hüs..

7. «Soyuq» sözü ilə – soyuqlamaq, soyuğun təsirindən xəstələnmək. Gər dəysə soyuq, sancılanıb olsa da bimar; Hökm et, gələ cindar. M. Ə. S.. Əhməd, balam, üstüaçıq niyə yatıbsan, soyuq dəyər. A. D..

8. «Bir-birinə» sözü ilə – qarışmaq. . . Dünya və aləm bir-birinə dəyib. C. M.. Dünya bir-birinə dəyib. Əlində bir berdankası olan hər kəs yerə-göyə sığmır. M. C..

9. məc. Baş çəkmək, bir yerə, ya birisinin yanına az vaxt üçün getmək. <Mirzədadaş:> . . Sən get, evə dəy, mən də gedim, görüm arvad süfrəni açıbdırmı? N. V.. <Əbil:> Mən kötükçıxaran maşınlara dəyib, tez gəlirəm. Ə. Vəl..

10. «Köməyi», «yardımı» və s. sözləri ilə – köməyi, yardımı olmaq, faydası olmaq, xeyri olmaq. Bir-iki qohum və əqrəbasından və bir neçə dövlətli tanışlarından savayı Hacı Məcid əfəndinin kimə faydası dəydi? C. M.. <Aslan bəy:> Qoy deməsin camaat ki, Aslan bəyin kasıblara bir köməyi dəyməyir. . C. C.. Bu işdə Şəmsiyyə və sərtib Səliminin də <Firiduna> köməyi dəymişdi. M. İ..

11. məc. Mənası olmaq, lazım olmaq. Belə bir gözəllik uğrunda vuruşmağa dəyirdi. Ə. M.. // Dəyər şəklində – layiqdir. Yaxşı maldır, almağa dəyər. Baxmağa dəyər. // Əks mənada bəzən inkar şəklində işlənir. Hiç gül olmaz tikənsiz, hiç şadi qüssəsiz; Dərmə gülündən anın, çün güli dəyməz xarinə. Nəs.. <Hacı Qara:> Bu sözlər bir pula dəyməz, axırıncı sözümdür, məni məəttəl eləməyin! Tez olun, yaraqlarınızı salın! M. F. A..

12. Dəyib-dolaşmaq şəklində – toxunmaq, sataşmaq, mane olmaq. <Yoldaşlarımızdan biri:> Nəyimə dəyib-dolaşacaqlar? Yanımda nə pul var, nə qiymətli bir şey. M. Rz..

13. Bir sıra sözlərə qoşularaq müxtəlif ifadələr əmələ gətirir; məs.: göz dəymək (bax göz), zərər dəymək (bax zərər), başı daşa dəymək (bax baş), dişi-dişinə dəymək (bax diş).

2.

f.

1. Dəymiş hala gəlmək; yetişmək. Taxıl dəymişdir. Tut dəymişdir. – Ağac meyvəni dəyənə qədər saxlar. (Ata. sözü). Yavaş-yavaş dəyər, bitər; Ləzzətli, dadlı meyvələr. A. S.. Bu yerin misli yoxdur əncir-üzüm dəyəndə. S. Rüst..

2. Yetişmək (çiban, yara haqqında).